Bạn đã bao giờ tự hỏi vì sao cùng một số tiền nhưng lại mua được ít hàng hóa hơn so với năm trước? Đây chính là dấu hiệu rõ ràng của một hiện tượng kinh tế quen thuộc: lạm phát (inflation). Dù xuất hiện thường xuyên trong cuộc sống hàng ngày và trên các bản tin tài chính, nhưng không phải ai cũng hiểu rõ inflation là gì, nó bắt nguồn từ đâu và ảnh hưởng như thế nào đến túi tiền của mỗi người. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu một cách dễ dàng và thực tế nhất về khái niệm lạm phát, cách đo lường, phân loại, nguyên nhân và cả những tác động tích cực, tiêu cực mà lạm phát mang lại cho nền kinh tế cũng như đời sống người dân.

Inflation là gì?

Inflation (lạm phát) là một khái niệm kinh tế vĩ mô dùng để chỉ hiện tượng mức giá chung của hàng hóa và dịch vụ trong một nền kinh tế tăng lên liên tục theo thời gian. Khi lạm phát xảy ra, giá trị thực của đồng tiền bị suy giảm – nghĩa là cùng một số tiền, bạn chỉ có thể mua được ít hàng hóa và dịch vụ hơn so với trước đây, do sức mua của đồng tiền đã giảm đi.

Đặc điểm và đo lường lạm phát

Đặc điểm của lạm phát

• Lạm phát không yêu cầu tất cả các mặt hàng đều tăng giá cùng lúc hoặc cùng tỷ lệ, mà chỉ cần mức giá trung bình tăng lên.
• Lạm phát là quá trình kéo dài, không phải chỉ là sự tăng giá nhất thời của một vài mặt hàng.

Cách đo lường lạm phát

• Chỉ số giá tiêu dùng (CPI): Đo sự thay đổi giá của một “giỏ hàng hóa và dịch vụ” tiêu biểu mà người dân thường mua.
• Chỉ số giá bán buôn (WPI): Đo giá cả ở cấp độ nhà sản xuất hoặc bán buôn.
• Tỷ lệ lạm phát: Tính bằng phần trăm thay đổi của chỉ số giá so với kỳ trước.

Phân loại lạm phát

Theo mức độ

• Lạm phát vừa phải: Dưới 10%/năm
• Lạm phát phi mã: Từ 10% đến dưới 100%/năm
• Siêu lạm phát: Trên 100%/năm, thậm chí hàng ngàn phần trăm/năm

Theo thời gian

• Lạm phát kinh niên: Kéo dài trên 3 năm, tỷ lệ dưới 50%/năm
• Lạm phát nghiêm trọng: Kéo dài trên 3 năm, tỷ lệ trên 50%/năm
• Siêu lạm phát: Kéo dài trên 1 năm, tỷ lệ trên 200%/năm

Theo nguyên nhân

• Lạm phát do cầu kéo (Demand-pull inflation)
• Lạm phát do chi phí đẩy (Cost-push inflation)
• Lạm phát tích hợp (Built-in inflation)

Nguyên nhân gây ra lạm phát

Lạm phát do cầu kéo
Khi tổng cầu tăng mạnh, vượt quá khả năng cung ứng của nền kinh tế, giá cả sẽ tăng lên.

Lạm phát do chi phí đẩy
Chi phí sản xuất tăng (như nguyên liệu, nhân công, thuế…), doanh nghiệp tăng giá bán để duy trì lợi nhuận.

Lạm phát tích hợp
Kỳ vọng giá cả tăng trong tương lai khiến người lao động đòi lương cao hơn, doanh nghiệp tăng giá bán, hình thành vòng xoáy lạm phát.

Các nguyên nhân khác

• Chính sách tiền tệ lỏng lẻo (in thêm tiền)
• Chi tiêu công lớn, thâm hụt ngân sách
• Khủng hoảng nguồn cung (thiên tai, chiến tranh…)

Tác động của lạm phát

Tác động tiêu cực

• Giảm sức mua của đồng tiền
• Bất ổn kinh tế, khó dự đoán chi phí
• Tăng chi phí sản xuất, ảnh hưởng doanh nghiệp
• Gây bất bình đẳng thu nhập

Tác động tích cực (khi lạm phát ở mức vừa phải)

• Khuyến khích tiêu dùng và đầu tư
• Giảm tỷ lệ thất nghiệp
• Tạo dư địa cho chính sách tiền tệ linh hoạt

Lưu ý: Lạm phát quá cao hoặc mất kiểm soát có thể gây ra khủng hoảng kinh tế.

Sự khác biệt giữa lạm phát và giảm phát

Lạm phát (Inflation)
Giá cả tăng, sức mua đồng tiền giảm.

Giảm phát (Deflation)
Giá cả giảm, sức mua đồng tiền tăng. Tuy nhiên, nếu kéo dài, giảm phát có thể gây suy thoái kinh tế, thất nghiệp gia tăng.

Làm thế nào để bảo vệ bản thân trước lạm phát?

Đầu tư thông minh
Chọn tài sản như bất động sản, vàng, cổ phiếu có khả năng chống lạm phát.

Tiết kiệm hiệu quả
Chọn sản phẩm tài chính có lãi suất cao hơn tỷ lệ lạm phát.

Quản lý tài chính cá nhân
Chi tiêu hợp lý, hạn chế vay nợ khi lãi suất cao.

Lạm phát là một hiện tượng kinh tế không thể tránh khỏi trong bất kỳ nền kinh tế nào, và nó ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống cũng như các quyết định tài chính của mỗi cá nhân và doanh nghiệp. Việc hiểu rõ inflation là gì, vì sao xảy ra và nó tác động ra sao sẽ giúp bạn chủ động hơn trong quản lý chi tiêu, đầu tư cũng như ứng phó linh hoạt trước những biến động của thị trường. Hy vọng qua bài viết này, bạn đã nắm được các kiến thức cơ bản về lạm phát – từ khái niệm, nguyên nhân đến tác động – để đưa ra những lựa chọn tài chính thông minh và phù hợp với bối cảnh kinh tế thực tế.

Nhân Trí